“Hukukî irâde” kavramını iki anlamda kullanabiliriz: birincisi, insanın manevî bir kişilik taşıyan ve dolayısıyla bu özellik sayesinde kişiliğine ve kişilik özelliklerine dışarıdan saldırı yapmanın, onu yok saymanın haklı bir gerekçesi olamayacağını belirtmek; ikincisi, bu manevî vasfın insana irâde ve eylem özgürlüğü kazandırdığını ifade etmek için. Hukukî irâde vasfını haiz olması itibariyle insan, bir yandan sorumluluk taşıyan bir varlık olabilmekte, öte yandan diğer insanlara ve yönetime karşı hak talebinde bulunmakta ve eylemleriyle onları sorumluluk altına almaktadır. Kısaca bu vasıf; kişiliğin, kişi hak ve özgürlüğünün ve dolayısıyla tasarruf hürriyeti¬nin de dayanağını oluşturmaktadır. Mukayeseli fıkıh kitaplarında fakîhlerin bir konuyu çağrıştıran içtihatları bir bütün olarak incelendiğinde Ebû Hanîfe’nin bazı konularda, aynı gerekçelerle, diğerlerinden farklı görüşe sahip olduğu görülür. Aslında fıkhın gelişimi büyük ölçüde fakîhlerin içtihat farklılıklarından, bu içtihatların dayanağı olan metodolojik anlayışlardan ve bir mezhebin veya bir fıkıh âliminin içtihatlarında esas aldığı genel ilkelerden (asıllar) kaynaklanmaktadır. İşte bu noktada, Ebû Hanîfe’nin bazı noktalarda diğerlerinden ayrı düşünmesini sağlayan dinamiklerin neler olabileceği önemli hususlardan birisi¬dir. Bu konuların ayrıntısına girmek bu tebliğin sınırlarını aşmaktadır; ama ortada kaçınılmaz bir gerçek var ki, o da Ebû Hanîfe’nin diğerlerinden farklı düşündüğü noktalardan olan hukukî irâde anlayışının pratik sonuçlarında hep aynı gerekçeye dayanmış olmasıdır. Bu konuda Ebû Hanîfe’nin gerekçesinin temelini: şahıs olarak insana gereken değeri vermek ve insan tasarruflarına mümkün olduğunca geniş alan bırakmak şeklinde özetleyebiliriz. Dolayısıyla, İslâm hukuk tarihinde bir dönüm noktası olan Ebû Hanîfe’yi diğerlerinden ayıran en önemli özelliği, içtihatlarında kişiyi, kişi hak ve özgürlüklerini ve bireysel tasarruf hürriyetini merkeze alması olmuştur.