Kavramlar içi istenildiği şekilde doldurulabilecek boş kalıplar değildir. Kavram ol-duğu iddia edilen her sözcük, ancak düşünce plânında felsefî alt yapısı hazırlanıp oluşturuldukça gerçek anlam ve içeriği ile bir kavram halini alabilir. Bu konu bilimsel bir yöntem ve ciddiyetle ele alınmazsa, yaklaşımlar politik-ideolojik tartışmalardan öteye gidemez ve sonuçta kirlenmiş kavramlar ortaya çıkar. Bilimsel metodolojide olaylar ve olgular birbirinden bağımsız düşünülemez. Bir olay başka bir olayın sonucu olurken, bir başka olayın da sebebi olabilir. İnsanlık tarihiyle eş zamanlı olan ve toplumların yaşantısında çok önemli yer tu¬tan din duygusu, kültür üretiminde de temel faktörlerin başında yer alan bir gerçek¬liktir. Kaynağı ve mahiyeti ne olursa olsun bütün dinler insana yönelik, insana bağlı, bağımlı ve insan içindir. Her din, insan dünyasında bir değer, anlam ve varlık kaza¬nır. Bu sebeple din, hem sosyolojik hem de tarihî bir olgudur. Bu ise, algı ve değişim demektir. Din algılandığı ölçüde bir gerçeklik kazanır; zamana mekâna, içine girdiği toplumsal yapıya ve o toplumun tarihî arka plânına vb. bir çok parametreye bağlı olarak değişmelere uğrar. Her din her devirde ve her toplumda sürekli olarak yeniden üretilir. Dünyamızda bugüne kadar var olmuş bütün dinler, siyasî-ekonomik sistemler ve hatta ideolojiler, farklı zaman ve mekâna yayıldıkça bir yandan insanları kendi ka¬lıpları içine sokarken diğer yandan da kaçınılmaz şekilde onların niteliklerine uygun bir biçim alırlar. Temel kaynakları ve temel ilkeleri bir olmasına rağmen İslâm’ın tarihi boyunca algılama, anlayış, yorumlama, hatta zihniyet boyutundaki görünümleri farklılıklar göstermektedir. İslâm, Arap yarımadasından çıkarak yayıldığı yerlerdeki değişik kültürlerle karşılaştıktan sonra Müslümanlar arasında (Araplar’ın, Farslar’ın, Hintlile-rin, Türkler’in vd.) bir ve tek İslâm’dan çıkarsadıkları birbirinden farklı olan Müslü-manlıkları vardır. Her Müslüman toplum, kendi kültürel özelliklerine göre bir İslâm’ı yaşayış tarzı, bir İslâmî kültür geliştirmiştir. Buna İslâmiyet yahut Müslümanlık denir. Bu tespiti sosyolojik terimle ifadelendirmek gerekirse buna Müslümanlığın yatay farklılaşması diyebiliriz. O halde sosyo-antropolojik anlamda coğrafî mekân temelinde farklı Müslümanlıklardan bahsedilebilir.