Kıymetli araştırmacı Prof. Dr. Bayram Ali Çetinkaya’nın Tanzimat’tan başlayarak Türkiye Cumhuriyeti’nin on dördüncü başbakanı Şerafeddin Yaltkaya’ya (ö. 1961) kadar uzanan süreçte bu topraklardaki siyaset ve liderlik anlayışlarını konu edinen kapsamlı tebliği, hayli dikkat çekici bilgi ve değerlendirmeleri ihtiva ediyor. Bendeniz bunlar arasında isabetli bulmadığım iki değerlendirmeye ya da tespite kısa bir reddiye yapacağım. Tebliğin 3. sayfasında “Tanzimat’ın yeni mevzuatı, özü itibariyle seküler karakterler taşımaktaydı. Bu mevzuat, Bab-ı Âli bürosunda hazırlanmakta ve idare, maliye ve eğitim politikalarının yürütülmesine yönelik bir takım özel hedefler belirlemekteydi.” denmektedir. Şerif Mardin’e (ö. 2017) atıfla dile getirilen bu tespit, Tanzimat hareketinin baştan öngörülmeyen fakat yıllar içinde konjonktürel sebeplere bağlı tercihlerin doğurduğu müslüman düşünce ve pratiği açısından olumsuz sonuçları sebebiyle muhafazakâr çevrelerde genellikle kabul edilir. Oysa hem 1839 tarihli Tanzimat Fermanı’nın kendisi hem de 1878 yılında Meclis-i Meb‘ûsan’ın kapatılmasıyla sona eren Tanzimat Dönemi’nin hukuk ve eğitim serüveni, yukarıda alıntıladığım cümlenin bu rahatlıkta kurulmasına engel görünmektedir. Şöyle ki: Besmele ve Mülk suresinin ilk ayetiyle başlayan Tanzimat Fermanı’nın bizzat kendisi, hemen ilk cümlesinde devletin içinde bulunduğu kötü durumun şer’i-şerîfe uymamaktan kaynaklandığını vurgular: