Hiyel özellikle bazı oryantalistlerin İslâm’ı ve Müslümanları, Müslümanlar içinde de diğer mezheplerin Hanefîleri eleştirdikleri konulardan birisidir. İlk olarak Hîle-i şer’iyye oryantalistlerin ilgi alanına giren değerli(!) fıkhî konulardan birisidir. Ünlü oryantalist Joseph Schacht (ö. 1969) neredeyse bütün ömrünü bu konuya hasretmiş¬tir. Hassâf’ın (ö. 261/874) Kitâbü’l-Hiyel’i (Hannover 1923) üzerine yapmış olduğu doktora tezinden sonra Şâfiî âlimlerinden Kazvînî’nin (ö. 440/1048) Kitabü’l-Hiyel’i (Hannover 1924) ile Ebû Hanîfe’nin (ö. 150/767) talebesi İmam Muhammed’e (ö. 189/805) nisbet ettiği el-Mehâric fi’l-hiyel (Leipzig 1930) adlı meşhur eseri neşret¬miş, hiyel konusunu Arapça, İngilizce, Fransızca ve Almanca dillerinde yazdığı müs¬takil makalelerde işlemiş ve İslâm hukuku ile ilgili genel nitelikli eserlerinde, verdiği konferanslarında sürekli gündemde tutmuştur. İkinci olarak Hiyel konusunda hakkında en fazla sözedilen şahıs şüphesiz Ebû Hanîfe’dir. Hatta “hiçbir güçlük yoktur ki Ebû Hanîfe ona bir çıkış yolu bulmasın” sözü meşhur olmuştur. Ebû Hanîfe, dolayısıyla Hanefîler hile-i şer’iyye’ye cevaz verdikleri gerekçesiyle şiddetli ithamlara maruz kalmışlardır. Biz bu tebliğimizde bu iddialara yer verdikten sonra bir değerlendirme yoluna gideceğiz.